Lęk – czym jest, jak powstaje?

“Co oznacza termin “lęk”?
Afekt strachu pojawia się w związku z nieświadomym wykryciem zagrożenia. Emocja strachu odnosi się do nieświadomego pobudzenia ciała przez układy nerwowe: somatyczny i autonomiczny. Układy te wywołują objawy mocniejszego bicia serca i pocenia się dłoni. Uczucie niepokoju odnosi się do naszego świadomego przeżywania tych cielesnych doznań.
Objawy te nazywamy strachem, gdy zostały wywołane przez obiektywnie istniejące zagrożenia, a jeśli zostały wywołane przez nasze uczucia, to nazywamy je lękiem.
W terapii skupiamy się na lęku wywołanym uczuciami przeżywanymi w czasie sesji. To emocjonalne pobudzenie ciała podtrzymuje reakcje obronne, takie jak walka/ucieczka i znieruchomienie. Musimy tutaj odróżnić nieświadome wykrywanie zagrożenia, nieświadomą mobilizację emocji w ciele oraz reakcje obronne (walka/ucieczka i znieruchomienie) od świadomego przeżywania uczucia lęku w ciele.
Lęk jest sygnałem, że uczucia pojawiające się w naszym wnętrzu stanowią zagrożenie. Nie można od nich uciec, ale można je “ukryć” za pomocą mechanizmów obronnych. Strach mobilizuje ciało do obrony fizycznej, podczas gdy lęk, do obrony psychologicznej.
Lęk pełni funkcję odmienną od pozostałych uczuć. Jego zadaniem jest sygnalizowanie i przygotowywanie ciała do reakcji na zagrożenie.
Skoro strach i lęk pozwalają nam przetrwać, to dlaczego stanowią taki problem?
Strach może być reakcją przystosowawczą na obiektywne zagrożenie albo reakcją nieprzystosowawczą na niewłaściwie odebrany sygnał. Aby przeżyć, zwierzęta muszą unikać drapieżników, a ludzie nie mogą sobie pozwalać na utratę relacji z innymi. Wiele ssaków potrafi samodzielnie utrzymać się przy życiu już w wieku kilku tygodni. My, ludzie, nie mamy takiej umiejętności. Przeżycie dzieci zależy od dorosłych opiekunów. Dlatego właśnie każde uczucie, które zagraża bezpieczeństwu pierwotnej relacji, jest też zagrożeniem dla naszego przetrwania i wywołuje lęk. A dlaczego lęk powoduje tak wiele problemów? Wystarczy raz doświadczyć uczucia zagrażającego relacji, by mogło ono wywoływać lęk przez całe życie. Wspomnienia przeżytego strachu pozostają w nas na zawsze.
Osoba, która w dzieciństwie przeżyła relację przywiązania w poczuciu bezpieczeństwa, akceptuje swoje uczucia i normuje lęk, poświęcając mu uwagę. Reguluje swoje uczucia tak, jak inni je kiedyś u niej regulowali. Natomiast osoba, która przeżyła relację przywiązania pozbawioną poczucia bezpieczeństwa, reaguje tak, jak gdyby inni mieli odrzucić jej uczucia i lęk. Spostrzegane jako niebezpieczne, uczucia przywołują nieświadome wspomnienia z wczesnych relacji, co przybiera postać lęku. Uczucia wywołują lęk, bo przywołują cielesne wspomnienia relacji przywiązania pozbawionej poczucia bezpieczeństwa, przypominają doznania z czasu, kiedy lęk nie był unormowany. Takie pierwotne reprezentacje stanów cielesnych, są fundamentem, na którym buduje się wszelkiego rodzaju emocjonalny rozwój i przyszłe doświadczenia.
Podsumowując, należy stwierdzić, że nieświadome wykrycie zagrożenia (afekt) wywołuje biofizjologiczną aktywację ciała (emocja). Strach jest reakcją ciała wywołaną obiektywnym zagrożeniem. Lęk jest reakcją ciała wywołaną uczuciem. Strach przygotowuje ciało do podjęcia zachowań obronnych w reakcji na zagrożenia zewnętrzne. Lęk pobudza umysł do skorzystania z psychologicznych mechanizmów obronnych, aby ustrzec przed wewnętrznymi uczuciami, spostrzeganymi jako niebezpieczne dla relacji z ludźmi. 

Jon Frederickson “Współtworzenie zmiany”